GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT
Các xung đột
Không thể tránh xung đột trong đời sống. Sự trưởng thành hệ
tại ở việc biết chuyển hóa những xung đột ấy thành các cơ hội để lớn lên. Đã có
xung đột xảy ra giữa ông bố của cậu con trai hoang đàng và người anh của cậu ấy.
Người anh này thậm chí từ chối vào nhà. Ông bố đã đi ra và giải quyết sự xung đột.
Có lẽ đó là lần đầu tiên người anh này nghe bố mình nói: “Này con, con
luôn ở với cha, và mọi sự của cha là của con.” Anh ta hiểu rõ tâm tư của
cha mình hơn bao giờ trước đó. Người cha cũng vậy, chưa bao giờ ông hiểu rõ tâm
tư của con mình như hôm nay. Và đó là cách rất hay để giải quyết vấn đề. Nếu
ông bố không lắng nghe con mình với sự thấu cảm thì chắc hẳn ông đã làm cho tình
hình thêm tồi tệ hơn.
Có hai loại xung đột. Loại thứ nhất là xung đột bên trong mỗi
người. Tôi phải tự mình giải quyết nó. Tôi mập quá. Tôi phải quyết định ăn ít
hơn, thậm chí bỏ một vài bữa ăn; nếu không thì tôi vẫn tiếp tục mập như cũ. Chiếc
xe gắn máy nọ là dành riêng cho các tu sĩ đã khấn, chứ không dành cho tập sinh.
Tập sinh không thể để cho điều này trở nên một xung đột bên trong mình. Nếu có
sự xung đột ấy, anh ta phải tự giải quyết bằng cách chấp nhận rằng chiếc xe gắn
máy ấy không dành cho mình, cho đến khi mình trở thành khấn sinh. Ở đây chúng
ta không đang nói về loại xung đột này, loại xung đột mà chỉ một mình đương sự
có thể giải quyết.
Chúng ta đang nói về loại xung đột liên can tới hai người
hay nhiều hơn. Đó có thể là xung đột giữa vị bề trên với một thành viên trong cộng
đoàn hay với chính cộng đoàn. Cũng có thể là một xung đột giữa hai thành viên
hay giữa hai nhóm trong cộng đoàn, hay giữa cộng đoàn với một người ngoài.
Nhìn khái quát về xung đột
Xét căn bản thì có bốn cách để người ta tiếp cận một xung đột. Cách thứ nhất gọi
là phương pháp‘thua-thua’. Nghĩa là tiếp cận theo lối này thì cả hai bên cùng
thua. Ta giả sử có một xe gắn máy của cộng đoàn, và có hai người sử dụng nó.
Cha Peter hơi vô tâm, sử dụng chiếc xe mà không nghĩ gì đến Cha Paul. Ông chẳng
mấy khi để ý ghi vào sổ đăng ký báo trước về thời gian mình sẽ dùng xe. Dùng
xong, ông cũng không trả chìa khóa xe về chỗ của nó. Paul nhắc nhở Peter mấy lần
về điều này, nhưng chỉ như nước đổ lá môn. Cuối cùng, Paul quyết định thỉnh thoảng
giấu cái xe đi để Peter không thể dùng được. Và dĩ nhiên cả Paul cũng không
dùng được. Nghĩa là cả hai đều thua. Vì thế giải pháp này được gọi là phương
pháp ‘thua-thua’.
Sau vài tuần, Paul bắt đầu cảm thấy áy náy về cách mình làm.
Paul cho phép Peter sử dụng chiếc xe tùy thích. Ở đây, Paul đang áp dụng phương
pháp ‘thua-được’. Paul thua, còn Peter thì được.
Nhưng rồi, cảm thấy khó chịu về tình trạng thiệt thòi của
mình, Paul quyết định làm thêm một bộ chìa khóa xe nữa và bắt đầu sử dụng chiếc
xe bất cứ khi nào mình muốn, nhất là cố ý “phỗng tay trên” những khi mà Paul
đoán rằng Peter sắp cần dùng xe. Phương pháp mà Paul áp dụng ở đây là phương
pháp ‘được-thua’. Paul được và Peter thua.
Sau đó Cha Paul tham dự một khóa tư vấn. Ở đó ông học phương
pháp ‘được-được’, theo đó cả Peter và Paul đều có thể sử dụng chiếc xe gắn
máy mà không làm phiền nhau.
Có hai yếu tố ấn định phương pháp nào được dùng trong mỗi
trường hợp, đó là sự can đảm và lòng quan tâm. Quan tâm nghĩa là biết nghĩ đến
cảm nghĩ của người khác và biết trân trọng tình thân hữu. Còn can đảm nghĩa là
sẵn sàng cho biết các quyền lợi chính đáng của mình và ngay cả yêu cầu người ta
phải tôn trọng các quyền ấy. Trong phương pháp ‘thua-thua’, không có sự
can đảm thực sự, cũng chẳng có lòng quan tâm. Phương pháp ‘thua-được’ thì
có lòng quan tâm nhưng không có sự can đảm. Phương pháp ‘được-thua’, trái
lại, xem ra có can đảm nhưng chẳng có quan tâm. Phương pháp ‘được-được’ thì
có cả quan tâm và can đảm. Ở đây, can đảm có thể được gọi là cách tiếp cận nhắm
đến mục tiêu, còn quan tâm có thể gọi là cách tiếp cận nhắm đến mối tương quan.
Ta có thể minh họa bằng biểu đồ sau:
—–o0o——
NHỮNG CÁCH GIẢI QUYẾT KHÔNG KIẾN HIỆU
Trong cách tiếp cận ‘thua-thua’ (hay bỏ cuộc) hoàn
toàn không có sự can đảm hay lòng quan tâm. Cả mục tiêu lẫn mối tương quan đều
không được xem là quan trọng. Đem giấu cái xe gắn máy đi thì cả hai người đều
không thể dùng được nó. Mặc dù người chủ động giấu cái xe cũng thua, nhưng ông
ta cảm thấy thỏa mãn vì ‘trừng phạt’ được ông kia. Hai người hàng xóm cứ kiện
cáo mãi để giành chủ quyền trên một rẻo đất từ năm này sang năm khác. Cả hai đi
đến phá sản, và mối quan hệ hàng xóm càng trở nên tồi tệ hơn. Nữ tu bướng bỉnh
nọ từ chối hợp tác và thậm chí từ chối nói chuyện với Bề Trên, vì chị cho rằng
Bề Trên chống lại mình. Chị mất sự bình an trong tâm hồn; còn Bề Trên thì không
nhận được sự hợp tác của chị. Nhưng người nữ tu bất hợp tác này, dù bản thân chị
không được vui vẻ cho lắm, cũng thấy thích thú vì Bề Trên không nhận được sự hợp
tác của mình. Tục ngữ Malayalam có câu: “Ông anh tôi chết cũng không sao,
miễn là tôi được thấy bà chị dâu tôi phải khóc hu hu cho bõ ghét.”
Anh chồng về nhà trong say khướt, chị vợ mắng anh. Anh bực
mình bợp tai chị. Anh thấy mình có lý khi bợp tai vợ, và tiếp tục đi nhậu nữa.
“Vợ là gì mà có quyền dạy chồng?” Anh nghĩ thế. Hậu quả là chị vợ thì ăn bợp
tai còn anh chồng thì phá hỏng hết tất cả – gia đình của mình, sức khỏe của
mình, vv. – qua việc tiếp tục uống rượu. Cả hai đều thua.
Chọn phương pháp ‘được-thua’, bạn được trước mắt nhưng
thua về lâu dài. Bạn cho thấy có nhiều can đảm nhưng mà chẳng có quan tâm. Mục
tiêu là tất cả điều bạn nhắm, còn mối tương quan thì bạn bất cần. Cu Tèo phân
bua với bố rằng bạn Tý đánh mình trên đường đi học về. Bố cu Tèo chạy sang nhà
hàng xóm và mắng xối xả Bố cu Tý: “Ông dạy con ông như vậy đó hả?” Bố
cu Tý hoảng sợ và không nói gì. Quát mắng một hồi, Bố cu Tèo quay về nhà với cảm
nghĩ mình đắc thắng. Bố cu Tý bị mất mặt. Bố cu Tèo được, còn Bố cu Tý thua.
Nhưng rồi điều xảy ra là cả Bố cu Tèo cũng thua. Ông và gia đình bị mất đi rất
nhiều tình làng nghĩa xóm, nhất là từ phía gia đình cu Tý. Chưa kể rằng ông đã
dạy cho con mình một bài học rất tai hại về việc giải quyết vấn đề.
Cha Antôn là giám đốc Trung Tâm Xã Hội của giáo phận. Vị
linh mục này có nhiều tài năng, nhưng chỉ có một cách để làm bất cứ việc gì: đó
là, chỉ làm theo cách của ông thôi. Kết quả là không có một phụ tá nào làm việc
với ông được quá một năm. Ông được, các phụ tá của ông thua. Nhưng rồi cuối
cùng ông phải làm việc mà không có phụ tá. Nghĩa là ông cũng thua.
Tất cả các vị bề trên độc đoán đều dùng cách này và đều ‘được’
trong một thời gian. Đây là điều mà một số nữ tu nói về Bề Trên Regina: “Các
nhân viên và học sinh trong trường đều khiếp sợ chị ấy. Chị ấy sẵn sàng bắt bẻ
và sửa lỗi người khác trước mặt mọi người. Thời gian chị ấy làm hiệu trưởng,
nhà trường liên can đến mười sáu vụ kiện tụng. Chị ấy yêu cầu các nhân viên
hành chánh lau chùi phòng ngủ và phòng rửa mặt của mình. Năm nữ tu đã phải rời
trường để đi làm việc nơi khác trong giai đoạn chị ấy làm hiệu trưởng. Cuối
cùng, vị giám tỉnh mới, sau một năm quan sát và nhận ra sự việc, đã thuyên chuyển
chị ấy.” Chị Regina đã ‘được’ trong ít lâu và nhiều người phải thua. Nhưng
chị đã đánh mất sự cộng tác của năm nữ tu kia và của nhiều người khác. Giờ đây
chị đang gặm nhấm thấm thía những vết thương của mình.
Bạn có thể sử dụng phương pháp này trong gia đình, với vợ bạn,
với các thành viên trong cộng đoàn của bạn, ngay cả với các nhân viên làm việc
cho bạn không? Phải chăng bạn được khi vợ con bạn thua? Phải chăng bạn được khi
các học sinh và các nhân viên ghét bạn? Những kẻ cường quyền thường ‘lấy thịt
đè người’. Vị bề trên có tính ghen tị đã tìm mọi cách chèn ép Sr. Litsy, một nữ
tu rất được yêu mến trong trường. Khi chèn ép như vậy, vị bề trên hả hê, còn
Litsy thì ngày nào cũng có chuyện để khóc thầm. Vị bề trên độc đoán khác mắng
Cha Rodney trong nhà cơm chỉ vì một sai lỗi nhỏ. Bề trên cảm thấy mình mắng vậy
là đúng, còn Cha Rodney thì trở về phòng mình trong tâm trạng ê chề.
Lý do thật sự của việc người ta sử dụng phương pháp hung
hăng này đó là vì ở sâu trong lòng họ có một nỗi sợ, một nỗi bất an. Họ che đậy
nỗi sợ ấy bằng cách la mắng, hạch sách, quát tháo, bằng cách không lắng nghe
người ta, bằng cách kết án người đối thoại với mình. Nhưng ngay cả những người
cường quyền này cũng phải thua nếu họ gặp những người thực sự mạnh. Bề Trên
Regina phải chào thua vị giám tỉnh mới – và dĩ nhiên vị giám tỉnh này không hề
muốn làm tổn thương Regina. Giám tỉnh chỉ muốn cứu ngôi trường ấy và sứ vụ tông
đồ của hội dòng tại ngôi trường ấy. Và Regina phải trả giá.
Họa hiếm mới có trường hợp mà phương pháp này được thấy là hữu
ích và thích đáng. Bạn mua sẵn vé giường nằm cho một chuyến tàu. Nhưng khi lên
tàu, bạn nhận ra giường của mình đã bị một người lạ chiếm chỗ. Bạn nhẹ nhàng
yêu cầu người ấy nhường chỗ, nhưng vô hiệu. Thế là bạn phải lên tiếng cách gay
gắt hơn, cho đến khi người ấy chịu nghe. Bạn là một nữ tu đang đi trên một xe
buýt ken cứng hành khách. Một anh chàng cố ý sờ mó vào người bạn cách sàm sỡ. Bạn
khẽ yêu cầu anh ta chấm dứt hành động ấy, một lần rồi hai lần, vẫn không kiến
hiệu. Anh ta cứ tiếp tục. Vậy là bạn phải thét lên để cầu cứu với người xung
quanh, hoặc bạn phải gọi tài xế. Ngôn ngữ duy nhất trong những trường hợp này
là hành động, dám hành động. Mục tiêu của bạn là chiếc giường mà mình đã mua
vé. Bạn không phải bận tâm về mối tương quan với anh chàng kia.
Đức Kitô có đầy những ứng xử can đảm loại này. “Khốn
cho các ông Biệt Phái! Vì các ông nộp thuế thập phân bạc hà…” Ngài nói thẳng
với các đối thủ của Ngài như vậy. Rồi một kinh sư lên tiếng: “Thầy nói thế
nghĩa là Thầy quở cả chúng tôi nữa sao?” Và Đức Kitô nói:“Khốn cho các ông
nữa, hỡi các ông kinh sư!” (Lc 11,42-45). Những lời “Khốn cho…” này
càng được gặp thấy nhiều hơn nữa trong Matthêu, chương 23. Trước sự hống hách
và tính hai mặt, có thể phải đương đầu bằng sự can đảm nếu những con người ấy
không sẵn sàng lắng nghe và sửa đổi.
Đó là lý thuyết. Trong thực tế thì cần cầu nguyện và suy
nghĩ nhiều khi hành sử theo cách nói trên. Nếu không, có thể rốt cục nó trở
thành kiểu thức ‘được-thua’. Tôi được mời trước hai tháng để chủ trì một
khóa hội thảo tại trường nọ. Khi tôi đến, người ta bảo tôi rằng khóa hội thảo
đã bị hủy, và rằng họ đã cố liên lạc với tôi bằng điện thoại nhưng đã không
liên lạc được. Tôi hét: “Đáng lẽ các anh phải gửi thư báo tin cho tôi chứ!” Tôi
nổi đóa. Và kết quả là gì? Đó là lần cuối cùng họ mời tôi. Chỉ vì tôi đã quên
“nói sự thật trong yêu thương”. Ngay cả khi chúng ta phải yêu cầu người ta tôn
trọng quyền chính đáng của mình, chúng ta cũng phải làm thế với sự bình tĩnh; nếu
chúng ta không bình tĩnh, thì chẳng thà im lặng còn hơn là lên tiếng.
Phương pháp thứ ba là ‘thua-được’. Bạn không có can đảm,
và bạn muốn bảo vệ mối tương quan bằng mọi giá. Thế là bạn sẵn sàng bỏ các quyền
chính đáng của mình để giữ mối thân hữu. Bạn chỉ nhắm quan tâm. Trong những
chuyện tương đối nhỏ thì bạn có thể hy sinh quyền của mình. Sẽ không là vấn đề
bao nhiêu việc bạn điều chỉnh một chút việc sử dụng chiếc xe gắn máy, để tạo sự
thuận tiện hơn cho người kia, nhất là khi người ấy có việc khẩn cấp. Sẽ không
là vấn đề bao nhiêu việc bạn đi picnic ở địa điểm này hay địa điểm kia. Ngay cả
ở đây, bạn cũng cần phải hy sinh điều mình muốn trong thái độ của một người thắng
chứ không phải của một nạn nhân. Nghĩa là, trong tâm trạng nhẹ nhàng thanh thản
chứ không phải trong cảm nghĩ rằng mình phải chịu thua. Khi bạn phải nhường quyền
sử dụng chiếc xe gắn máy vì người kia có việc cần kíp, bạn cần phải nhường như
vậy với niềm vui. “Tôi định đi thăm một người bạn, nhưng quả thật không quan trọng
lắm. Tôi có thể hoãn lại được. Còn việc của anh ta thì thật sự khẩn cấp. Vì thế,
anh ta dùng chiếc xe cũng là điều phải lẽ thôi”. Làm sao có thể sống Tin Mừng nếu
không biết cho và nhận! Cựu bề trên tổng quyền hơi có vấn đề về thần kinh và
hay cáu kỉnh; ban đầu Sr. Jaya nhìn bà ấy như ngáo ộp, và tự thấy mình là một nạn
nhân. Dần dần, hiểu rõ hơn và nhìn bà ấy như một người loạn trí, Sr. Jaya bắt đầu
có thể cười thầm mỗi khi bà ấy nổi cơn cáu kỉnh. Sr. Jaya nhượng bộ đối với
‘ngáo ộp’, nhưng là nhượng bộ với tấm lòng, trong tư cách một người được,
không phải một người thua.
Nhưng nếu cứ phải nhượng bộ người khác mãi do sợ làm phật
lòng họ, nếu cứ phải nói “vâng” khi bạn cần phải nói “không”, thì đó là bạn đã
rơi vào lối tiếp cận ‘thua-được’. Bạn không bảo vệ các quyền chính đáng của
bạn. Bạn cho phép người ta chà đạp bạn. Sr. Litsy và Cha Rodney cứ tiếp tục làm
nạn nhân. Họ có thể gọi đó là sự thánh thiện, là chịu đau khổ với Đức Kitô, là
khiêm nhường, v.v.. Nhưng khi bạn đau khổ trong tư cách là một nạn nhân thì sự
đau khổ của bạn không có giá trị gì. Bạn đau khổ trong tủi thân. Bạn giận người
đã ức hiếp bạn. Bạn thật sự không muốn nhượng bộ. Bạn nhượng bộ chỉ vì bạn sợ.
Thiên Chúa chỉ hài lòng với người nhường nhịn trong vui tươi. Sr. Jaya ban
đầu là một nạn nhân, nhưng dần dần đã trở thành một người thắng, dù bà cựu tổng
quyền kia chẳng có thay đổi gì. Bà ấy vẫn cứ hay cáu kỉnh.
Có những trường hợp mà phương pháp ‘thua-được’ này
được xem là cách hành xử khôn ngoan nhất. Bạn đang đi trên vỉa hè. Một tay bợm
từ đâu sấn tới, nồng nặc mùi rượu, hắn vốn nổi tiếng quậy phá và coi trời bằng
vung. Sẽ là khôn ngoan việc bạn băng nhanh qua bên kia đường và đi tránh, nếu
như bạn không phải là một cảnh sát có cơ bắp và đang mặc sắc phục. Đây không phải
là thua, mà là “khôn ngoan của con rắn”. Bà cựu tổng quyền nói trên cũng thuộc
loại ‘coi trời bằng vung”. Một nữ tu trẻ cần biết đón nhận từ bà ấy một số lời
mạt sát bất công. Dĩ nhiên, nếu có thể, chị cần trình bày rõ vấn đề cho Bề Trên
của mình, tránh tiếp tục cam chịu làm nạn nhân trong nỗi bứt rứt tủi thân.
——o0o——
CÁCH GIẢI QUYẾT THỰC SỰ
Phương pháp giải quyết vấn đề theo Tin Mừng là phương
pháp ‘được-được’. Mục tiêu là điều quan trọng; mối tương quan cũng quan trọng. “Anh
em muốn người ta làm gì cho anh em, thì hãy làm cho người ta như vậy” (Lc
6,31). Đó là nguyên tắc vàng cho các mối tương quan con người. Bạn tôn trọng
người khác và các quyền của họ. Bạn kỳ vọng người khác tôn trọng bạn và các quyền
của bạn. Ở đây có cả can đảm và quan tâm. Trong một số trường hợp, có thể cần đến
một sự nhượng bộ chân thành và thích đáng. Nhượng bộ như vậy vẫn là lối tiếp cận ‘được-được’.
Cả hai bên đều cảm thấy rằng mình được chứ không thua. Việc mình
tế nhị điều chỉnh nhu cầu sử dụng chiếc xe gắn máy (như đã nói ở phần trên) là
một sự nhân nhượng làm cho cả hai bên đều được.
Phương pháp này cần đến cả can đảm và quan tâm. Một số người
trong Giáo Hội, cách riêng trong các dòng tu, cư xử như thể họ không có xương sống.
Họ để mặc bề trên đè nén họ.
Ram Jethmalani chia sẻ rằng anh nhận được từ người đồng nghiệp
thâm niên hơn mình trong ngành luật lời khuyên sau đây: “Hãy cư xử sao cho
ngay cả dù anh thua một vụ kiện, anh cũng không mất thân chủ; ngay cả dù anh mất
thân chủ, anh cũng không mất nghề nghiệp; và ngay cả dù anh mất tất cả những điều
đó, anh cũng không mất lương tâm của anh.” Bạn bảo vệ một số giá trị căn bản,
và bạn sẽ không hy sinh các giá trị ấy.
Cha Rodney bị Bề Trên mắng trong nhà cơm. Rodney trở về
phòng trong tâm trạng một nạn nhân ê chề. Rồi Rodney cầu nguyện, suy xét, và cuối
cùng quyết định rằng mình sẽ không để cho bất cứ ai xâm phạm nhân phẩm của
mình. Một tuần sau, Bề Trên lại tìm đến gặp và quát nạt Rodney, vì Rodney đã sử
dụng chiếc xe gắn máy của cộng đoàn mà không hề ghi sổ đăng ký trước. Lần này,
Rodney lên tiếng: “Thưa Cha, Cha là Bề Trên của con. Cha có quyền nhắc nhở
sửa lỗi con và con sẽ nghe lời Cha. Đúng là con đã không ghi sổ đăng ký trước.
Con xin lỗi về điều đó. Nhưng con không thích Cha quát nạt con. Con muốn sống
và làm việc với Cha với một tâm hồn thanh thản, thoải mái. Nhưng làm sao tâm trạng
con thoải mái được khi con sợ Cha!” Bề Trên bỗng nhiên ‘xìu’ xuống, kéo ghế
ngồi, rồi bâng quơ chuyển sang nói chuyện khác. Những ngày tiếp sau đó, có một
bầu khí ngại ngùng giữa hai người. Nhưng dần dần, hai người trở thành bạn rất
thân của nhau. Đa số trong chúng ta, nhất là những ai đã khấn trọn hay đã chịu
chức thánh, những khi cần, phải biết nói lên yêu cầu người ta tôn trọng mình.
Điều đó sẽ đem lại sự tốt đẹp cho cả mình lẫn người kia.
Cách đương đầu như vậy cũng có những nguy hiểm của nó. Vì
không phải bao giờ người kia cũng đón nhận cách vui vẻ. Trong trường hợp đó,
chúng ta phải chuyển trở về phương pháp lắng nghe với sự thấu cảm (đã bàn trước
trong quyển sách). Tuy nhiên, phương pháp ‘được-được’ vẫn là cách ứng xử chính
yếu nếu bạn muốn sống theo tinh thần của Tin Mừng. Trong quyển “Hành Trình
Vượt Qua: Suy Tư về Sự Trưởng Thành Tâm Lý-Tâm Linh” (Paschal Journey:
Reflections on Psycho-Spiritual Growth), Patrick Brennan viết như sau: “Tôi
nghĩ rằng chúng ta sẽ có các mối tương quan vững bền hơn, có những con người
lành mạnh hơn, có những ứng xử ít áp chế và ít tàn phá hơn, nếu chúng ta biết học
để đương đầu, thách đố, can thiệp cách dịu dàng thay vì nhắm mắt chấp nhận những
lối cư xử thiếu lành mạnh, hoặc dúm dó tránh né và tìm cách khỏa lấp các vấn đề.” Cha
Augustino Guardini, Tổng Quyền Dòng Phanxicô, đã viết: “Chúng ta cần học đối
thoại ngay cả với những kẻ thù ghê gớm nhất của chúng ta.”
—–o0o—–
MỘT SỐ ĐIỀU CẦN LƯU Ý
Chúng ta đang nói về việc giải quyết xung đột. Chúng ta đã
thấy rằng các phương pháp ‘thua-thua’, ‘thua-được’, ‘được-thua’ đều
không thực sự giải quyết được vấn đề, ngoại trừ ít trường hợp cá biệt. Điều được
thấy rõ trong tất cả những phương pháp này, đó là hoặc ta hoặc họ, hoặc cả hai,
đều không bảo vệ được cả mối tương quan lẫn mục tiêu được nhắm đến. Phương pháp
duy nhất kiến hiệu là phương pháp ‘được-được’. Phải nhìn nhận ngay rằng
đây không phải là chuyện dễ. Nó đòi ta phải có rất nhiều khả năng tự kiểm soát
mình và khả năng dứt bỏ sự hãnh thắng vô lối. Nó đòi ta phải kiên nhẫn tập
tành, đôi khi mắc sai lầm, cho đến khi có thể sử dụng nó cách thuần thục. Những
lực văn hóa tác động nơi ta và những tổn thương thuở thiếu thời thường thúc đẩy
ta chọn một trong ba cách thiếu kiến hiệu kia.
Để thành công trong phương pháp ‘được-được’ này, cần
có một số kỹ năng. Nhưng thật ra phương pháp này không quá phụ thuộc vào những
kỹ năng. Điều căn bản là một thái độ yêu thương và tôn trọng chính mình cũng
như người khác. ‘Người khác’ ở đây không chỉ là bề trên hay các đồng sự của ta,
mà còn là các bạn trẻ hơn, các nhân viên dưới quyền mình, các tập sinh trong
dòng mình…
Dưới đây tôi tổng lược những hàm ý chính và những bước đi
khác nhau của phương pháp này:
1. Xây dựng một trương mục tín nhiệm. (Mỗi lần bạn chân
thành lắng nghe ai đó, hoặc bạn bày tỏ cách nào đó cho ai đó biết rằng bạn tin
tưởng họ, thì đấy là bạn đang bỏ thêm ‘tiền’ vào trương mục tín nhiệm của mình
– nghĩa là, bạn đang chinh phục thêm sự tin tưởng của họ).
2. Hãy là một con người nhất quán.
3. Hãy biết lắng nghe một cách thấu cảm trong cả quá trình
giải quyết xung đột.
4. Hãy tìm ra và đồng thuận với những điểm hợp tình hợp lý của
người kia.
5. Hãy thẳng thắn nhìn nhận các sai lỗi của mình.
6. Hãy phớt lơ những lời nói hay cử chỉ khiêu khích của người
kia.
7. Hãy tìm ra những điểm hay những lãnh vực mà cả hai bên
cùng đồng thuận, và thu hẹp dần phạm vi của những điều bất đồng.
8. Luôn luôn nói chuyện một cách thấu cảm.
9. Chuyển về thái độ lắng nghe với sự thấu cảm bất cứ khi
nào người kia tỏ ra bức xúc.
Chúng ta thử nhìn lại 9 điểm trên một cách chi tiết hơn:
1. Xây dựng một trương mục tín nhiệm với người khác. Việc
này không phải đợi đến khi ta phải giải quyết xung đột, mà đây phải là lối sống
của chúng ta. Chúng ta xây dựng các mối tương quan ấm áp với bất cứ ai mà mình
giao tiếp trong đời sống hằng ngày. Ai biết xây dựng trương mục tín nhiệm thì sẽ
ít gặp xung đột hơn, và nếu lỡ xảy ra xung đột thì cũng có khả năng giải quyết
nó nhanh chóng hơn.
2. Hãy là một con người nhất quán. Đây là món đầu tư lớn vào
trương mục tín nhiệm nói trên. Một con người nhất quán luôn dễ được người ta
tin tưởng.
3. Hãy biết lắng nghe một cách thấu cảm. Đây là chìa khóa để
giải quyết xung đột. Nếu bạn có thể trình bày các lý lẽ và các quan điểm của
người kia còn rõ ràng hơn cả chính đương sự trình bày, thì đương sự còn có lý
do gì để giằng co với bạn?
4. Hãy tìm ra và đồng thuận với những điểm hợp tình hợp lý của
người kia. Mục tiêu của bạn không phải là chiến thắng một cuộc tranh chấp,
nhưng là giải quyết một xung đột. Người kia sẽ vui khi thấy bạn đồng ý với một
số điểm của anh ta.
5. Hãy thẳng thắn nhìn nhận các sai lỗi của mình. Rất có thể
là bạn đã có một số sai lỗi liên quan tới câu chuyện. Cũng có thể bạn đã có sai
lỗi trong chính quá trình đối thoại này. Việc chân thành nhận lỗi sẽ giúp gia
tăng trương mục tín nhiệm của bạn với người kia, và anh ta sẽ sẵn lòng lắng
nghe bạn hơn.
6. Hãy phớt lờ những lời nói hay cử chỉ khiêu khích của người
kia. Trong bất cứ xung đột nào, cả hai bên đều dễ có lúc rơi vào tình trạng ‘bột
phát’ và có những lời nói hay cử chỉ khiêu khích. Những sự khiêu khích ấy chỉ
tưới thêm dầu vào lửa thôi. Vì thế bạn cần giữ bình tĩnh và tránh mọi phản ứng
theo kiểu đốp chát. Tốt nhất là biết phớt lơ sự khiêu khích của người kia. Đừng
quên bạn đang cố gắng giải quyết một xung đột. Nếu bạn mất kiểm soát và phản ứng
đốp chát, thì lại đẻ ra thêm một mối giằng co nữa. Vì thế, rất quan trọng việc
bạn giữ được bình tĩnh suốt cuộc đối thoại với người kia.
7. Hãy tìm ra những điểm hay những lãnh vực mà cả hai bên cùng
đồng thuận. Hãy nhấn mạnh vào những điểm này và thu hẹp phạm vi bất đồng. Tiến
trình này sẽ làm giảm sự xung đột đến mức dễ giải quyết hơn.
8. Luôn luôn nói chuyện một cách thấu cảm. Lắng nghe với sự
thấu cảm nghĩa là bạn lắng nghe điều người kia nói và lắng nghe cả những cảm
nghĩ của người ấy ẩn chứa trong đó. Rồi bạn diễn tả lại cho người ấy cả hai nội
dung mà mình ‘bắt’ được, để bảo đảm rằng bạn đã hiểu đúng anh ta. Còn nói chuyện
một cách thấu cảm nghĩa là bạn trình bày cho người ấy những điều bạn muốn anh
ta hiểu, kể cả những cảm nghĩ của bạn nữa. Ví dụ, anh bạn cùng phòng đi về
khuya, mở tung cửa và bật đèn lên, và bạn bị ‘phá’ giấc ngủ. Bạn có thể nói với
anh ta, vào ngày hôm sau hoặc một lúc nào đó thuận tiện, rằng “Nè, khi cậu
đi về khuya, cậu mở tung cửa và bật đèn, mình đã mất giấc ngủ; mình không thích
điều đó.” Nghĩa là bạn đã nói với anh ta những sự kiện và diễn tả cho anh
ta cảm nghĩ của bạn. Điều cần lưu ý là bạn tránh cường điệu hóa các sự kiện,
tránh bất cứ sự phán xét nào về anh ta, và tránh đưa ra những giả đoán này nọ về
động cơ của anh ta. Chẳng hạn, bạn nói: “Nè, cậu đi về khuya và mở cửa ầm ầm,
chẳng ý tứ gì; cậu không nghĩ đến người khác.” Trong câu nói này, những từ “ầm
ầm” và “chẳng ý tứ gì” là cường điệu và giả đoán. “Cậu
không nghĩ đến người khác” cũng là một phán xét và giả đoán. Có thể anh ta
đã không biết rằng mình mở cửa một cách thiếu ý tứ. Có thể khi mở cửa như vậy
anh ta nghĩ rằng không có gì xảy ra. Vì thế, khi bạn nói “Cậu không nghĩ đến
người khác” là bạn đang giả định rằng anh ta hữu ý khi làm thế. Trong thực
tế, rất có thể anh ta là một người rất quan tâm tới người khác, chỉ có điều lúc
đó anh ta không nhận ra rằng anh ta đang quấy rầy bạn. Sự cường điệu và giả
đoán trong lời nói của bạn sẽ không được anh ta chấp nhận. Thế là thêm khúc mắc.
Trong khi đó, câu nói “Nè, khi cậu đi về khuya, cậu mở
tung cửa và bật đèn, mình đã mất giấc ngủ; mình không thích điều đó” là một
câu nói về sự kiện. Đó là sự kiện anh ta về khuya, sự kiện anh ta mở cửa, sự kiện
anh ta bật đèn, và sự kiện bạn mất giấc ngủ. Anh ta hay bất cứ ai khác cũng
không thể cãi lại các sự kiện ấy. “Mình không thích điều đó” cũng là
một sự kiện mà anh ta không thể chất vấn. Bạn không cường điệu cũng không suy
đoán ở đây; bạn chỉ nói về sự kiện thuần túy và nói về cảm nghĩ của chính mình.
Hy vọng rằng người kia sẽ hiểu và sẽ ý tứ hơn để mở cửa một cách nhẹ nhàng hơn.
9. Chuyển về thái độ lắng nghe với sự thấu cảm bất cứ khi
nào người kia tỏ ra bức xúc. Trong đối thoại để giải quyết xung đột, đôi khi có
bột phát những bức xúc. Nếu bạn bức xúc, bạn không thể đi đến đâu cả. Nếu người
kia bức xúc, thì bạn phải là người ‘chữa lửa’ cho anh ta, để anh ta có thể nói
chuyện một cách điềm tĩnh hơn. Cách để ‘chữa lửa’ trong trường hợp này là lắng
nghe anh ta với sự thấu cảm.
—–o0o——
CAN ĐẢM VÀ QUAN TÂM
Tiến trình mô tả trên giả thiết rằng ta phải có cả can đảm
và quan tâm. Nói nôm na là: “Tôi không muốn làm phương hại bạn. Tôi biết rằng
mình có thể đạt được hay không đạt được điều mình mong muốn. Nhưng tôi sẽ không
thinh lặng, tôi có quyền nói ra cho bạn biết điều mà tôi cho là quan trọng đối
với tôi.”
Nhiều người, nhất là các nữ tu, thường nghĩ rằng họ không có
can đảm. Nhưng tất cả chúng ta đều đã được sinh ra có can đảm. Hồi còn bé,
chúng ta bộc lộ sự không vừa ý của mình và kêu khóc để đòi cho được điều mình
muốn. Đó là can đảm. Khi lớn lên, nhiều người trong chúng ta lại tin rằng mình
không có can đảm hay không có quyết đoán, do bởi những hạn chế trong cách mà
cha mẹ dạy mình, và do bởi những điều cấm kỵ của xã hội và tôn giáo. Sự thực là
tất cả chúng ta đều có can đảm.
Chúng ta cũng có quan tâm. Khi loài vật gặp sự nguy hiểm,
chúng có hai sự chọn lựa: hoặc chiến đấu hoặc bỏ chạy. Chúng sẽ đương đầu với kẻ
thù hoặc chạy tránh khỏi kẻ thù. Còn con người chúng ta thì sao? Ngoài khả năng
chiến đấu hay bỏ chạy, chúng ta còn có lương tâm, trí khôn, sự hiểu biết về
mình, và khả năng ngôn ngữ. Chúng ta có thể sử dụng tất cả những cái đó để tìm
ra xem cái gì phù hợp nhất và có triển vọng nhất trong một tình huống cụ thể.
Đây chính là quan tâm, hay khả năng nhận ra quan điểm của người khác và tôn trọng
nó.
Một dấu hỏi lớn là: Làm sao để có được khả năng tự kiểm soát
mình, nhờ đó có thể đương đầu với người khác một cách tử tế? Nếu người kia hồ đồ
khiêu khích ta, liệu ta có nổi nóng và ‘độp’ lại không? Vâng, nhiều khi thực tế
xảy ra như vậy. Nhưng đó không phải là cách đúng đắn. Tất cả chúng ta, không trừ
ai, đều có khả năng tự kiểm soát. Bởi đâu mà chị quản gia kia không nổi nóng và
trả miếng ngay cả khi chị bị bà chủ nhà la mắng cách bất công? Bởi đâu mà tập
sinh kia không mất kiểm soát và không to tiếng với vị giám tập, mặc dù em bị
giám tập hồ đồ mắng oan? Bởi đâu mà bạn có thể kiềm chế và không lên gân cãi lại
cô nhân viên Phòng Thuế Vụ khi bạn đến lo việc giấy tờ và bị cô ấy hạch sách vô
cớ? Vâng, tất cả chúng ta đều có khả năng tự chế khi chúng ta biết rằng nếu
mình không tự chế thì chính mình phải trả giá đắt. Ước gì mọi người chúng ta đều
nhìn nhận sự thật này.
Chúng ta cần ngẫm suy nhiều ngày nhiều tháng và cần thinh lặng
cầu nguyện để nhận ra rằng chúng ta phản ứng kiểu ào ào trả đũa là bởi vì chúng
ta biết rằng cách đó tỏ ra ‘được việc’ trong một số trường hợp. Anh chồng bị
khiển trách nhè nhẹ ở sở làm có thể về nhà trút cơn thịnh nộ lên vợ con. Chúng
ta không suy ngẫm cho đủ về sự thô lỗ của tình trạng mình mất kiểm soát. Và
chúng ta không sẵn sàng trả giá để loại trừ thói xấu ấy của mình. Chẳng hạn, nếu
chúng ta thành thật xin lỗi sau mỗi lần mình nổi nóng và gây tổn thương người
khác, thì chúng ta sẽ dần tự kiểm soát mình dễ dàng hơn.
Phương pháp này để giải quyết xung đột không nhất thiết luôn
luôn kiến hiệu. Nó có thể thất bại lần thứ nhất, lần thứ hai, lần thứ ba. Người
kia có thể đã từng bị tổn thương trầm trọng hồi thơ ấu hay trong giai đoạn lớn
lên, đến nỗi bây giờ bản ngã của người ấy rất nhạy và rất dễ tổn thương. Vì thế
chúng ta cần học chữ nhẫn. Nhiều người từng học tập phương pháp này đã phản hồi
rằng họ thành công từng bước từng bước. Những điều Đức Giêsu nói trong Matthêu
5,39-41 về việc chìa luôn má kia, đi thêm một dặm, đấy chính là phương pháp ‘được-được’
mà chúng ta đang nói ở đây – miễn là bạn “chìa má kia” và “đi
thêm một dặm” không phải trong tâm trạng của một nạn nhân. Vâng, thật quan
trọng việc làm những điều đó mà không coi mình là nạn nhân! Nhất thời, có vẻ
như đó là thất bại; nhưng về lâu dài thường là thành công.
——o0o——
NẾU BẠN LÀ NGƯỜI TRUNG GIAN
Cho tới đây, chúng ta đã mô tả cách giải quyết một xung đột
giữa bạn và một người khác. Phương pháp đó vẫn kiến hiệu để giải quyết xung đột
giữa bạn với một nhóm. Song có những trường hợp – cách riêng khi bạn là bề trên
– bạn phải giúp giải quyết xung đột giữa hai người khác. Xung đột cũng có thể xảy
ra giữa một người và một nhóm (hay cả cộng đoàn). Cũng có trường hợp xung đột xảy
ra giữa hai nhóm trong một cộng đoàn. Trong tất cả các tình huống ấy, phương
pháp giải quyết cũng như nhau mà thôi. Là người trung gian hay bề trên, vai trò
của bạn là giúp hai bên lắng nghe nhau và nói với nhau một cách thấu cảm (xem lại
phần “Một Số Điều Cần Lưu Ý”). Nhiều khi hai bên không lắng nghe và không
nói chuyện một cách thấu cảm với nhau. Vậy bạn phải đóng vai trò một kênh dẫn.
Nghĩa là hai bên sẽ lắng nghe và nói với nhau qua bạn. Nói cách khác, bạn không
cho phép hai bên sa vào một cuộc đôi co cãi vã. Bạn lắng nghe chăm chú bên A, rồi
bạn tổng lược điều mình nghe được cho bên B. Bạn yêu cầu bên B đáp lại những gì
mà bên A đã nói. Bấy giờ bạn lắng nghe chăm chú bên B, và tổng lược lại cho bên
A. Tiến trình này có thể phải mất ít nhiều thời gian, cho tới khi cả hai bên sẵn
sàng nói chuyện một cách đúng mực. Công việc của bạn là liệu sao để cả hai bên
đều tuân thủ tất cả các bước – nghĩa là, họ sẵn sàng lắng nghe và nói chuyện một
cách thấu cảm, họ chỉ bám vào các sự kiện, họ không suy đoán này nọ, và họ nhận
ra rõ những điều đồng thuận và những điều bất đồng giữa họ.
Rõ ràng là bạn chỉ có thể thành công trong vai trò trung
gian khi cả hai bên tín nhiệm bạn. Bạn cần phải có một trương mục tín nhiệm với
cả hai. Bạn phải được cả hai bên tôn trọng ở chỗ bạn là một con người nhất quán
và vô tư. Có những trường hợp hai bên xung đột thậm chí không sẵn sàng ngồi lại
với nhau. Tôi biết có những bề trên đã phải nói chuyện lần lượt với mỗi bên, một
cách riêng rẽ. Và như vậy bề trên thường phải rất kiên trì, cho tới khi hai bên
sẵn sàng gặp nhau để nói chuyện trực tiếp với nhau (hoặc có sự hiện diện của bề
trên).
Giải quyết xung đột là một kỹ năng. Nhưng còn hơn một kỹ
năng, nó đòi bạn phải là một con người chân thật, can đảm và quan tâm. Phương
pháp này là một kiểu thức mới, trong đó mục tiêu, nói cho cùng, không phải là
được hay thua, mà là đưa cả hai vào trong Nước của Thiên Chúa!
Câu hỏi gợi ý:
1. Thế nào là một xung đột giả? Thế nào là một xung đột thực?
2. Đâu là bốn cách tiếp cận (phương pháp) mà người ta dùng để giải quyết xung đột?
3. Cách tiếp cận nào là cách của Tin Mừng?
4. Những đặc điểm của cách tiếp cận theo Tin Mừng?
5. Bạn kể lại một trường hợp mà bạn thấy hai người dùng phương pháp của Tin Mừng
để giải quyết một xung đột.
6. Có những trường hợp mà 3 phương pháp kia có thể được sử dụng một cách hữu
ích không? Bạn cho vài ví dụ.
7. Bạn có thể làm gì để giúp hai thành viên trong cộng đoàn của bạn đang xung đột
gay gắt với nhau?
———————————————
THIÊN PHONG
dịch từ “Authority: Its Use and Abuse” của C.P. Varkey
Nguồn: XBVN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét